Autyzm – zrozumieć neuroróżnorodność, rozpoznać objawy, wspierać rozwój -

Czym jest autyzm i neuroróżnorodność?

Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na sposób funkcjonowania mózgu już od wczesnego dzieciństwa. Współczesne podejście do autyzmu podkreśla neuroróżnorodność – naturalną różnorodność neurologiczną ludzi, obejmującą także osoby w spektrum autyzmu, ADHD, z dysleksją czy innymi specyficznymi trudnościami rozwojowymi. Osoby neuroróżnorodne mają inne „okablowanie” mózgu, co przekłada się na odmienne postrzeganie świata, reakcje na bodźce i sposoby komunikacji. Akceptacja neuroróżnorodności pomaga budować bardziej wspierające i integrujące środowiska, w których każdy człowiek, niezależnie od swoich cech, może się rozwijać i wnosić unikalną perspektywę do społeczeństwa15.

Historia i zmiany w rozumieniu autyzmu

Pojęcie autyzmu pojawiło się już w XIX wieku, jednak dopiero w XX wieku Hans Asperger i Leo Kanner opisali je jako odrębne zaburzenie rozwojowe. Przez wiele lat autyzm był mylony z innymi schorzeniami psychicznymi, a osoby z autyzmem często niesłusznie diagnozowano jako upośledzone umysłowo lub schizofreniczne. W 2022 roku, wraz z wejściem w życie klasyfikacji ICD-11, autyzm i zespół Aspergera zostały połączone w jedną kategorię: zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD)1.

Jak często występuje autyzm?

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu autyzm uznawano za rzadkość – dotyczył 2–4 dzieci na 10 000. Obecnie szacuje się, że spektrum autyzmu obejmuje nawet 1–2 dzieci na 100, czyli aż 100–200 na 10 000. Wzrost liczby diagnoz wynika zarówno ze zwiększonej świadomości społecznej, jak i lepszych narzędzi diagnostycznych1.

Objawy autyzmu – na co zwracać uwagę?

Objawy autyzmu są widoczne już we wczesnym dzieciństwie, często przed ukończeniem trzeciego roku życia. Najbardziej charakterystyczne dotyczą trzech obszarów: komunikacji, relacji społecznych oraz powtarzalnych zachowań i zainteresowań12 3.

Wczesne sygnały autyzmu u dzieci

Brak lub osłabiony kontakt wzrokowy
Ograniczona ekspresja mimiczna i brak odwzajemniania uśmiechu
Brak reakcji na imię po 12. miesiącu życia
Brak gaworzenia, opóźniony rozwój mowy lub jej brak
Brak gestów społecznych, np. „papa” na pożegnanie
Brak wskazywania palcem na interesujące przedmioty
Brak prób dzielenia się zainteresowaniami z opiekunami
Brak zabawy „na niby” (np. udawanie karmienia lalki)12 3

Dodatkowe objawy, które mogą wzbudzić czujność

Zaburzenia zachowań niewerbalnych: kontaktu wzrokowego, mimiki, postawy ciała, gestykulacji
Trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami
Brak spontanicznego dzielenia się emocjami
Opóźnienie lub brak mowy, echolalia (powtarzanie słów)
Brak zróżnicowanej zabawy, sztywne przywiązanie do rutyny
Powtarzające się manieryzmy ruchowe (autostymulacje), np. machanie rękami, kręcenie się wokół własnej osi, chodzenie na palcach, stereotypie palców12 3 4

Stereotypie ruchowe i ich znaczenie

Powtarzalne ruchy ciała, zwane stereotypiami ruchowymi, są bardzo częste u osób ze spektrum autyzmu – występują nawet u 88% dzieci z ASD. U niemowląt mogą to być ssanie palca, kręcenie głową, machanie rękami, kołysanie się czy chodzenie na palcach. Stereotypie pomagają radzić sobie ze stresem, nadmiarem bodźców lub brakiem stymulacji, a także dają poczucie bezpieczeństwa14.

Świat zmysłów i przeciążenie sensoryczne

Dla wielu osób w spektrum autyzmu świat zmysłów jest źródłem cierpienia: zwykłe światło może być zbyt jaskrawe, codzienne dźwięki – nie do zniesienia, a niektóre faktury ubrań – drażniące. Przeciążenie sensoryczne może prowadzić do silnych reakcji emocjonalnych, takich jak meltdown (gwałtowne wybuchy emocji, płacz, złość) lub shutdown (wycofanie, „zamrożenie”, brak reakcji na otoczenie)16.

Autyzm a życie społeczne i duchowe

Osoby z autyzmem mają swoje życie wewnętrzne, potrzeby emocjonalne i duchowe. Wspólnota, zarówno rodzinna, jak i religijna, może być dla nich wsparciem, o ile jest otwarta, akceptująca i gotowa na indywidualne podejście. Ważne jest, by nie wykluczać dzieci i dorosłych z autyzmem z życia społecznego, edukacji czy praktyk religijnych – każdy człowiek ma prawo do rozwoju na miarę swoich możliwości17.

Podsumowanie

Autyzm to nie tylko zbiór trudności, ale także inny sposób doświadczania świata. Wczesne rozpoznanie objawów, akceptacja neuroróżnorodności i odpowiednie wsparcie pozwalają osobom w spektrum autyzmu rozwijać swoje mocne strony i budować satysfakcjonujące życie. Kluczowa jest otwartość, zrozumienie i współpraca – zarówno w rodzinie, jak i w społeczeństwie.

Artykuł powstał na podstawie :